ODKRYCIE GROBOWCA

KOMORA GROBOWA

KLĄTWA FARAONA

Dawno temu, kiedy Egiptem rządzili bogowie, bogini nieba Nut urodziła czworo boskich dzieci. Ozyrys, Izyda i Neftyda narodzili się piękni, mądrzy i bez skazy, lecz ich brata Seta szpeciła nieprzeparta skłonność do zła. Ozyrysowi przeznaczony był tron faraonów. Wraz ze swą siostrą - małżonką Izydą rządził Egiptem przez wiele lat w pokoju, a będąc władcą sprawiedliwym i mądrym, cieszył sie miłością poddanych. Złościło to Seta, który, coraz bardziej zazrdroszcząc bratu powodzenia postanowił zamordować go i przejąć władzę. Set sporządził wspaniałą, intarsjowaną skrzynię, odpowiadającą wymiarom ciała, a następnie wydał huczną ucztę. Podstępnie ogłosił, że skrzynia przypadnie w nagrodę temu, kto się w niej zmieści; próbowali wszystcy, ale udało się oczywiście tylko Ozyrysowi. I kiedy Ozyrys położył się w skrzyni, Set zatrzasnął wieko. Skrzynię - która stała się trumną - zamknięto, zalano roztopionym ołowiem i wrzucono w wody Nilu. Set ogłosił się królem i cały egipt musiał pokłonić się nowemu władcy. Zniesiona prądem Nilu trumna popłyneła ku morzu, lecz w poliżu Byblos rozpętała się burza i fale złożyły skrzynię z Ozyrysem w gałęziach wielkiego drzewa, które z wolna rozrosło się wokól niej. A kiedy nadszedł czas, drzewo ścięto. postawiono je w pałacu króla, gdzie służyło za kolumnę podpierającą strop. Izyda opiłakiwała stratę męża i jak zmiemia długa i szeroka poszukując jego ciała. Kiedy w końcu przybyła do Byblos, z pomocą królowej udało jej się wydobyć ze środka kolumny trumnę Ozyrysa. Powróciła do Egiptu, by pochować swego męża. Ukryła wpierw jego ciało w bagnie, ale niestety, odkrył je Set i poćwiartowawszy ciało brata na czternaście kawałków, rozrzucił je po świecie. Izyda wezwała na pomoc Neftydę. Obie siostry przybrawszy postać ogromnych ptaków szukały jak ziemia długa i szeroka, szczątków Ozyrysa, a odnalezione części zanosiły do Egiptu. Nie mogły jedynie znaleźć jego penisa, połkniętego przez żarłoczną rybę, żyjącą w wodach Nilu. Nie tracąc ducha Izyda sporządziła kopię penisa i recytując świe zaklęcia, przywróciła życie mężowi. Magi tych zaklęć była tak potężna, iż wkrutce poczęła i urodziła dziecko. Kiedy Horus, syn Ozyrysa, dorósł, pomścił ojca. Obalił wuja zdrajcę i zasiadł na tronie Egiptu jako prawowity władca. Ozyrys zaś władał swoją krainą cieni - Królewstwem Umarłych. Losy Ozyrysa Oferowały nadzieję, iż życie może trwać także po śmierci. Odtąd każdego władcę Egiptu utożsamiano za życia z Horusem, po śmierci zaś z Ozyrysem.

Okres Wczesnodynastyczny (Archaiczny) - ok. 3100-2686 roku p.n.e.

I dynastia tynicka (ok. 3100 p.n.e. - 2890 p.n.e.) - Narmer, Aha, Dżer, Dżet, Den, Anedżib, Semerchet, Kaa
II dynastia tynicka (ok. 2890 p.n.e. - 2686 p.n.e.) – Hotep, Nubnefer, Baneteru, Uadżans, Neferkare, Nefersokar.

Stare Państwo - ok. 2686-2181 roku p.n.e.

III dynastia (ok. 2686 - 2613 p.n.e.) – Nebka, Dżeser, Dżeser Teti, Sedżes (?),Neferka, Hu.
IV dynastia (ok. 2613 - 2498 p.n.e.) – Snerfu, Chufu, Redżedef, Chaefre, Baufre, Menkaure, Menkaure, Dedefptah.
V dynastia heliopolitańska (ok. 2498 - 2345 p.n.e.) - Userkaf, Sahure, Neferirkare Kakai, Szepseskare Isi, Neferefre, Niuserre Ini, Menkauhor Akauhor, Dżedkare Rzezi, Unas.
VI dynastia (ok. 2345 - 2181 p.n.e.) - Teti, Userkare, Merire Pepi I, Merenre Antyemsaf I, Meferkare Pepi II, Merenre Antyemsaf II, Menbkare.

Pierwszy Okres Przejściowy

VII dynastia (ok. 2181 - 2173 p.n.e.) lista znanych władców panujących w tym okresie – Neferkare, Neferkare Nieb, Dżedkare Szemai, Neferkare Chendu, Merienhor Neferkamin, Nikare, Neferkare Terenu, Neferkahor.
VIII dynastia tebańska (ok. 2173 - 2160 p.n.e.) – Uadżkare Pepisonbe, Neferkamin Anu, Kakare Ibi, Neferkare, Neferkauhor Kapuibi, Neferirkare.
IX dynastia herakleopolitańska (ok. 2160 - 2120 p.n.e.) – Meribre Cheti I, Neferkare Nebkaure, Cheti II, Setut.
X dynastia herakleopolitańska (ok. 2120 - 2060 p.n.e.) – Merihathor, Neferkare, Uachare Cheti III, Merikare, Nebkaure Cheti IV.

Średnie Państwo (tebańskie)- około 2133-1786 roku p.n.e.

XI dynastia tebańska (ok. 2133 - 1991 p.n.e.) - Mentuhotep I, Antef I, Antef II, Antef III, Nebhepetre Mentuhotep II, Seanchkare Mentuhotep III, Nebtauire Mentuhotep IV.
XII dynastia (ok. 1991 - 1786 p.n.e.) - Sehetepibre Amenemhat I, Cheperkare  Senusret I, Cheperkare  Senusret I, Nebkaure Amenemhat II, Chakeperre Senusret II, Chakaure Senusret III, Nimaatre Amenemhat III, Macherure Amenemhat IV, Sebekkare Sebeknefrure.

Drugi Okres Przejściowy

XIII dynastia (ok. 1786 - 1633 p.n.e.) – Wegaf, Senbuf Amenemhat V, Sekhemre Khutawi, Amenemhat VI, Sehetepibre, Iufeni, Amenemhat VII, Nebnun Semenkare, Hornedjheriotef, Sewdjkare I, Sewdjkare I, Sebekhotep I, Reniseneb, Hor I, Amenemhat VIII, Amenemhat IX Sebekhotep II, Khendjer, Imiramesha, Antef IV, Seth I, Panteni, Ameni Kemu, Ibi, Aakeni, Sebekhotep III, Neferhotep I, Sahathor, Sebekhotep IV, Sebekhotep V, Iaib, Ai I, Sebekhotep VI, Ini, Sankhenre Suadjetu, Ind, Neferhotep II, Hori, Sebekhotep VII, Didumes, Ibi, Senebmiu, Sekhaenre, Merkheperre, Merikare, Senweseret IV, Montuemsaf, Neferhotep III, Mentuhotep V, Nerkare, Wesermontu, Sebekhotep VIII, Ini, Mentuhotep VI, Senaib, Sebekhotep IX, Wepwawetemsaf, Hor Meritami, Sebekai, Khuiiker.
XIV dynastia (ok. 1786 - 1603  p.n.e.) przypisuje się tej dynastii panowanie około 66 władców z pięciu rodzin, jednak wiele imion nie da się odczytać. – Nehesi, Khatire, Nebfawre, Sehebre, Meridjefare, Sewadjkare II, Nebdjefare, Wbenre, Awtibre, Herwibre, Nebsenre, Sekheperenre, Djedkherure, Sankhibre, Kanefertumre, Kakemetre, Neferibre, Ankhkare, Menibre, Hebi, Aped, Hepw, Shemsu, Wrkai, Bebnem, Seth II, Sinu, Hor III, Nibef, Penestensepti, Kherhemwetshepsut, Khuihemwet.
XV dynastia Dynastia Wielkich Hykosów (ok. 1674 - 1567 p.n.e.) - Maibre Szeszi, Meruserre Jakobher, Seuserence Chain, Auserre Apopi, Nebchepeszre Apopi, Nebchepeszre Apopi, Aasehere Chamudi.
XVI dynastia Dynastia Małych Hykosów (ok. 1684 - 1567 p.n.e.) z tego okresu pewne jest tylko osiem imion władców - Anat-Her, Weser-Anat, Semqen, Seket, Wasa, Qar, Seneferankhre Pepi III, Beb-ankh, Nebmaatre, Nikare II, Meribre, Aahetepre, Aaneterre, Nebwankhre, Ahetepre, Nebweserre, Khaweserre, Khaimure, Yakob-baal, Yakobaam, Yam, Amu.
XVII dynastia (1650 - 1567 p.n.e.) - Sechemre Uahcha Rehotep, Sechemre Uepmaat Antef, Nebcheperre Antef, Sechemre Uadżachau Sebekemsaf, Sechemre Sementaui Dżechuti, Senachtenre Tao, Sekenenre Tao, Uadżcheperre Kames



Nowe Państwo Tebańskie - około 1567-1085 roku p.n.e.

XVIII dynastia (1567 - 1320 p.n.e.) - Nebpehtire Ahmosis, Dżeserkare Amenhotep I, Aacheperkare Totmes I, Aacheperanre Totmes II, Maatkare Hatszepsut, Mencheperre Totmes III, Aacheperure Amenhotep II, Mencheperure Totmes IV, Nebmaatre Amenhotep III, Nefercheperure Amenhotep IV – Echnaton, Semenchkare, Nebcheperure Tutanchamon, Chepercheperure Aj, Dżesercheperure Horemheb.
XIX dynastia (1320 - 1200 p.n.e.) - Menpehtire Ramzes I, Menmaatre Seti I, Usermaatre Ramzes II, Baenre Amenemes, Usercheperure Seti II, Aachenre Setepnere Merenptah Siptah, Sitre Merietamon Tausret, Jarsu.
XX dynastia (1200 - 1085 p.n.e.) - Userkaure Setnacht, Usermaatre Mariamon Ramzes III, Usermaatre Setepenamon Ramzes IV, Usermaatre Secheperenre Ramzes V, Nabmaatre Meriamon Ramzes VI, Usermaatre Miamon Ramzes VII, Usermaatre Achnamon Ramzes VIII, Nefrekare Satepenre Ramzes IX, Chepermaatre Setepenre Ramzes X, Chepermaatre Setpenptah Ramzes XI.

Trzeci Okres Przejściowy

XXI dynastia (1085 - 950 p.n.e.) - Chedżcheperre Setepnere Smendes, Neferkare Hekauaset Psusennes I, Usermaatre Setepenamon Amenemope, Nutcheperre Setepenamon Siamon, Ticheperure Setepenamon Psusennes II.
Arcykapłani Świątyni Amona w Tebach (1085 - 950 p.n.e.) – Herihor, Pianchi, Pinedżem I, Masaharta, Mencheperre, Nesbenebded, Pinedżem II.
XXII dynastia libijska (950 - 730 p.n.e.) - Szeszonk I, Osorkon I, Takelot I, Osorkon II, Szeszonk II, Takelot II, Szeszonk III, Pamai, Szeszonk IV.
XXIII dynastia libijska (ok. 817 - 730 p.n.e.) – Pedubastis, Szeszonk V, Osorkon III, Takelot III, Amonrud (?),Osorkon IV.

Epoka Późna

XXIV dynastia saicka (730 - 715 p.n.e.) – Tefnacht, Bakenranef.
XXV dynastia nubijska-kuszycka (751 - 656 p.n.e.) – Pianchi, Szabaka, Szabataka, Taharka, Tanutamon.
XXVI dynastia saicka (663 - 525 p.n.e.) - Psametyk I, Necho, Psametyk II, Apries, Amazis, Psametyk III.
XXVII dynastia, perscy władcy z dynastii  Achemenidów (525 - 404 p.n.e.) - Kambyzes II, Dariusz I Wielki, Kserkses, Artakserkses I, Dariusz II.
XXVIII dynastia (404 - 398 p.n.e.) - Amyrtajos.
XXIX dynastia (398 - 378 p.n.e.) - Neferites I, Achoris, Psamutis, Neferites II.
XXX dynastia (378 - 341 p.n.e.) - Nektanebo I, Teos, Nektanebo II.
Władcy perscy, którzy nie tworzą osobnej dynastii (341 - 330 p.n.e.) - III, Ochos, Arses, Dariusz III Kadamon.

Okres grecko-ptolomejski - 305-30 rok p.n.e.

Władcy macedońscy (332 - 304 p.n.e.) - Aleksander Wielki, Filip Arrhidaeus, Aleksander IV.
Dynastia Lagidów (Ptolemeusze) (305 - 30 p.n.e.) - Ptolemeusz I Soter I, Ptolemeusz II Filadelfos, Ptolemeusz III Euergetes I, Ptolemeusz IV Filopator I, Ptolemeusz V Epifanes, Ptolemeusz VI Filometor, Ptolemeusz VII Neos Filopator II, Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon, Ptolemeusz IX Soter II Lathyros, Ptolemeusz X Aleksander I, Kleopatra III, Kleopatra Berenike III, Ptolemeusz XI Aleksander II, Ptolemeusz XII Neos Dionizos, Berenike IV, Kleopatra VII Filopator, Ptolemeusz XIII Neos Dionizos, Ptolemeusz XIV, Ptolemeusz XV Cezarion



Źródła:
- Historia Powszechna. Starożytność., Józef Wolski, wyd. naukowe PWN, Warszawa 1996

Słowo "mumia" pochodzi od arabskiego "mumiyah", co oznaczało "ciało zakonserwowane woskiem". Oczywiście Arabowie nie mieli pojęcia o metodach mumifikacji stosowanych przez starożytnych Egipcjan, stąd, przypuszczalnie, w nazwie pojawił się wosk.

Początki mumifikacji sięgają czasów predynastycznych, czyli sprzed 3000 r.p.n.e. i związane są z naturalnymi właściwościami tamtejszego klimatu. Brak wilgoci i bakterii sprawiał, że ciała pochowane w piasku ulegały naturalnej mumifikacji. Kiedy Egipcjanie w toku postępu cywilizacyjnego zaczęli budować kamienne grobowce, zauważyli że chowane tam ciała nie zachowują już tych właściwości. Dlatego zrodziła się potrzeba sztucznego balsamowania zwłok, co miało również swoje wyjaśnienie natury religijnej - dusza zmarłego musiała "mieć dokąd wrócić". Sztuka mumifikacji była doskonalona w ciągu długich dziejów Egiptu, a swój szczyt osiągnęła w czasach Nowego Państwa.

Ceremonia balsamowania zwłok trwała siedemdziesiąt dni. Wszystkie kolejne czynności wraz z towarzyszącymi im obrzędom religijnym wykonywano wg ściśle ustalonego harmonogramu. Ciało umieszczano na podłużnym cokole i przystępowano do pierwszej czynności - usunięcia narządów wewnętrznych. Mózg usuwano po kawałku przez nozdrza przy pomocy metalowych szpikulców. Pozostałe narządy - żołądek, jelita, płuca i wątrobę (serce pozostawiano wewnątrz) wyjmowano w całości przez otwór w brzuchu i umieszczano je w specjalnych naczyniach zwanych urnami kanopskimi (od imienia sternika Kanoposa czczonego pod postacią dzbana). Urny miały wieka w kształcie ludzkich, a w późniejszych czasach też zwierzęcych głów. W następnej kolejności kapłani przystępowali do samego balsamowania ciała. Prawdopodobnie używano do tego celu sody rodzimej i uwodnionego węglanu sodu. Tak przygotowane ciało poddawano różnym zabiegom kosmetycznym i namaszczano je żywicami oraz innymi substancjami o właściwościach konserwujących. Wnętrze wypełniano zwiniętym płótnem, oczodoły sztucznymi oczami, a na końcu bandażowano dokładnie całe ciało. Gotową mumię składano z wielkim namaszczeniem w trumnie lub bogato zdobionym sarkofagu. Rytuałem wieńczącym pochówek była ceremonia "otwarcia ust", dzięki której zmarły miał odzyskać zdolność do poruszania się, mówienia i jedzenia. Grób był oczywiście bogato wyposażony we wszelkie sprzęty, pożywienie oraz figurki służących zwane "uszebti". Dla zapewnienia szczęśliwego przejścia do krainy umarłych niezbędne były magiczne teksty umieszczane w grobowcu w postaci wyrytych w kamieniu Tekstów Piramid (Stare Państwo), Tekstów Sarkofagów (Średnie Państwo) i Księgi Umarłych - tekstów kaligrafowanych przez kapłanów lub skrybów na zwojach papirusów (Nowe Państwo).

Wszystkie te zabiegi nie stanowiły jeszcze klucza do zaświatów. Dusza stawała po śmierci przed sądem ozyrysowym. Na początek zmarły musiał przekonać czterdziestu dwóch sędziów, że prowadził prawe życie, a dusza jego jest czysta. W ostatecznej rozprawie stawał przed samym Ozyrysem - sędzią najwyższym i kładł swoje serce na wadze. Na drugiej szali bóg Anubis kładł pióro - symbol "maat" i przystępował do ważenia. Wyniki zapisywał Thot - bóg skryba. Jeżeli serce było lżejsze niż pióro, zmarły przechodził do krainy wiecznej szczęśliwości. W przeciwnym razie jego dusza zostawała potępiona na wieki...

Osobny rozdział zagadnienia mumifikacji stanowi balsamowanie zwierząt. Ponieważ Egipcjanie wierzyli, że bogowie wcielają się w ich ciała, poświęcali zwierzęcym mumiom całe cmentarze, które zlokalizowane były zawsze przy świątyni określonego boga. Stąd np. przy świątyni bogini Bastet znaleziono ogromne cmentarze zabalsamowanych kotów. Mumifikowano również ibisy, węże, jaszczurki, gazele, sokoły, byki, barany, krokodyle. Zwyczaj ten rozwinął się zwłaszcza w późniejszych czasach państwa egipskiego i nie przybrał on tak ceremonialnego kształtu, jak w przypadku mumifikacji ludzi. Zasadniczo, ograniczono go tylko do zabandażowania zwłok zwierzęcia, które czasami umieszczano w kształtnym sarkofagu.